‘Hoe kunnen we onze terreinen duurzaam verlichten zonder de vleermuizen te hinderen?’ Unica ging twee jaar geleden met deze niet-alledaagse vraag van opdrachtgever Rijkswaterstaat aan de slag. Pionierswerk, out-of-the-box denken en samenwerking leidden tot de implementatie van dynamisch gestuurde, vleermuisvriendelijke ledverlichting. De projectleider, ecoloog, omgevingsmanager, werkvoorbereider, led-leverancier en technisch manager vertellen hoe het zover kwam.
“Vleermuizen blijken gedesillusioneerd te raken van wit licht”
Didier Falony, technisch commercieel manager bij Unica Building Services:
“Net toen we wilden beginnen met het vernieuwen en verduurzamen van de buitenverlichting kregen we een vraag die alles op zijn kop zette. Een medewerker van Rijkswaterstaat vroeg hoe wij rekening gingen houden met de vleermuizen die op de verschillende terreinen leven. Het blijkt dat vleermuizen gedesillusioneerd raken van wit licht. Hun bioritme raakt erdoor verstoord, waardoor ze niet goed kunnen jagen. Dit was nieuw voor mij, maar het was meteen duidelijk dat we hier iets mee moesten. Maar wat en hoe? Na wat rondvragen, bleek dat vleermuizen minder last hebben van amberkleurig licht. Maar bestond er eigenlijk wel zoiets als amberkleurige ledverlichting? En kunnen mensen daar goed en veilig in werken? Met deze vragen begon onze ontdekkingstocht.”
“We moeten samenleven met de flora en fauna om ons heen”
Geoffrey de Rooij, tot voor kort ecoloog bij Royal HaskoningDHV:
“Dankzij de Wet natuurbescherming en de Europese Habitatrichtlijn moeten we bewuster samenleven met de flora en fauna om ons heen. Dat is goed en hoeft geen belemmering te zijn voor bouwprojecten. Rijkswaterstaat en Unica bewijzen dit in de praktijk. Uit verschillende onderzoeken en eigen waarnemingen is aangetoond dat op veel terreinen een of meerdere vleermuissoorten leven. Vleermuizen hebben daarom sinds 2020 een plek gekregen in de visie voor het ecologisch beheer van de terreinen. Het diervriendelijkste licht is geen licht. De op één na beste optie is spaarzaam omgaan met verlichting en een aangepast lichtplan. Omdat vleermuizen vliegen op sonar en, net als hun prooien, gevoelig zijn voor intens licht, kun je ze niet foppen met een gekleurde folie. Gelukkig namen de aannemers de vraag heel serieus en kwam Unica met een goede oplossing.”
“Geen concessies aan de veiligheid van mensen”
Tim Kramer, omgevingsmanager bij Henk Kramer Communicatie, ingeschakeld door Unica:
“Het is de taak van de omgevingsmanager om goed naar alle partijen te luisteren, hun belangen te behartigen en het proces te overzien en te coördineren. Medewerkers van Rijkswaterstaat wilden al een hele tijd dat de wegensteunpunten beter verlicht zouden worden. Deze vaak afgelegen locaties spelen een belangrijke rol bij ongelukken in het verkeer en gladheidbestrijding. Om het primaire proces niet te verstoren, moesten de werkzaamheden worden ingepland buiten het strooiseizoen. Ook aan de verlichting zelf werden strenge eisen gesteld. Begrijpelijk, want bij gladheid is het bij de wegensteunpunten in het land een komen en gaan van zoutstrooi-ploegen. Goed zicht is in deze hectiek van levensbelang. De vleermuisvriendelijke oplossing mocht dus geen enkele concessie doen aan de veiligheid van mensen.”
“Out-of-the-box praten, zoeken en testen”
Stanley Melissen, technisch specialist bij Unica Building Services:
“Als werkvoorbereider heb ik voor het ‘vleermuizenvraagstuk’ tal van gesprekken gevoerd met collega’s en experts op het gebied van vleermuizen en verlichting. Daar hebben we bij Unica veel van geleerd, ook voor volgende projecten. Een leverancier in Maastricht bleek als enige onderzoek te hebben gedaan naar vleermuisvriendelijke ledverlichting. We bleken speciale ledlampen nodig te hebben. Langs het Utrechts kanaal en op een locatie van Rijkswaterstaat in Wouwse Plantage hebben we pilots gedaan met dynamische ledverlichting, verschillende lichtbronnen en folies. Na afloop hadden we een goed werkende oplossing, die geschikt is voor mens én vleermuis. Ik ben trots op het resultaat en verwacht dat meer klanten geïnteresseerd zullen zijn in onze oplossing.”
“De perfecte oplossing voor mens én dier”
Raymond Danklof, directeur van Leds go for the best:
“Samen met een Finse fabrikant hebben we een speciale armatuur ontwikkeld met witte én amberkleurige ledjes. Door twee led-drivers en software kun je de lampen draadloos en los van elkaar aansturen. Toen we onze ‘Batfriendly LED’ demonstreerden aan Unica en Rijkswaterstaat, was de reactie unaniem: dát moeten wij ook hebben! Om beter aan te sluiten bij de behoeften van de specifieke vleermuissoorten op de locaties, hebben we de gekleurde ledjes iets roder gemaakt. Verder is de verlichting dynamisch. Zijn er strooiacties of drukt iemand op de noodknop, dan is er 100 procent wit werklicht. Rijdt iemand in het donker over het terrein, dan is er een mix van amber én wit licht. En ’s nachts kunnen de vleermuizen jagen in oranjerood licht. Het all-in-one concept van hardware, software en randapparatuur, zoals sensoren, biedt oneindig veel mogelijkheden voor allerlei bedrijven en sectoren. Denk aan een koppeling met weerstations of als bewakingsfunctie.”
“Spectaculaire energiebesparing verwacht”
Reinder Bielleman, namens Royal HaskoningDHV interim technisch manager bij Rijkswaterstaat:
“Rijkswaterstaat heeft een grote duurzaamheidsambitie. In 2030 wil de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat volledig klimaatneutraal en circulair werken, met hoogwaardig hergebruik van alle materialen en halvering van het gebruik van primaire grondstoffen. Dat gaat een stap verder dan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Unica heeft de vraag van Rijkswaterstaat voortvarend opgepakt. Ook vind ik het mooi dat de oplossing geen hoge wetenschap is, maar het slim en praktisch combineren van bestaande kennis. De vleermuisvriendelijke verlichting is voor alle terreinen van Rijkswaterstaat voortaan de standaard. De komende jaren worden er vier- à vijfduizend armaturen geplaatst. Een serieuze investering, maar de dynamische verlichting levert ook veel op. Ik verwacht een spectaculaire daling van het energieverbruik. Met dank aan de vleermuis.”
Rijkswaterstaat en Unica
Unica en BAM zijn sinds 2018 verantwoordelijk voor het integrale onderhoud en het upgraden en verduurzamen van 110 terreinen en 355 gebouwen van Rijkswaterstaat. Unica neemt 73 locaties in Midden- en Zuid Nederland voor haar rekening. Deze opdracht is de grootste integrale opdracht die Unica Building Services tot nu toe won en het eerste UAV-GC contract ooit voor Unica. Deze contractvorm houdt in dat Unica als hoofdaannemer verantwoordelijk is voor álle werkzaamheden; van initiatief en ontwikkeling tot uitvoering en onderhoud.